Steeds meer kinderen in Nederland groeien meertalig op of hebben Nederlands als tweede taal (NT2). Wanneer er sprake is van leesproblemen kan dit leiden tot onduidelijkheid: komen de leesproblemen door dyslexie of is er sprake van een achterstand door meertaligheid?
Diagnostiek van leesproblemen bij meertaligheid
Mostaert en anderen (2015, zie Lees meer) schreven over de diagnostiek van leesproblemen bij meertalige kinderen. De moeilijkheid bij deze doelgroep is om een echte leerstoornis te “onderscheiden van een echte leerstoornis van leesproblemen die het gevolg zijn van een nog onvoldoende Nederlandse taalvaardigheid”. Onvoldoende Nederlandse taalvaardigheid verklaren met dyslexie kan leiden tot overdiagnose, maar anderzijds kan het aanwijzen van een mondelinge taalachterstand in het Nederlands als oorzaak voor leesproblemen leiden tot onderdiagnose. Wanneer er sprake is van taalproblemen - in dit geval specifiek lees- en/of spellingproblemen - bij een meertalige leerling is het belangrijk om te onderzoeken waar de knelpunten precies liggen en waar deze door veroorzaakt kunnen worden.
Bij leerlingen met Nederlands als tweede taal (NT2-leerlingen) die achter (lijken te) lopen bij lezen en spellen moet er niet alleen gekeken worden naar in hoeverre er sprake is van een achterstand, maar juist naar het leerproces. Zo is er bij NT2-leerlingen vaak sprake van een achterstand in woordenschat, omdat ze later begonnen zijn met Nederlands leren. Dit maakt het leren lezen ook lastiger: ze herkennen minder woorden in de tekst. Bij de meeste leerlingen zal echter wel sprake zijn van vooruitgang. Wanneer dit niet zo is op één of meer onderdelen kan er sprake zijn van leesproblemen, dyslexie of een andere taalstoornis. Belangrijk is dus om de taalontwikkeling van deze leerlingen goed te blijven volgen.
Dyslexie of een taalstoornis?
De taalvaardigheid in de tweede taal bouwt voort op de taalvaardigheid in de moedertaal (Cummins, 1991, zie Lees meer). Wanneer er sprake is van mondelinge taalproblemen in zowel het Nederlands als de moedertaal, is het mogelijk dat een taalstoornis (bijv. TOS) meespeelt. Daarom is het belangrijk om de taalontwikkeling in zowel het Nederlands als de moedertaal mee te nemen, en te onderzoeken of er andere verklarende factoren zijn.
Transfer uit de moedertaal
Om inzicht te krijgen in of de fouten die een leerling maakt verklaard kunnen worden door transfer (overdracht) vanuit de moedertaal, kan er een kwalitatieve foutenanalyse gedaan worden (Mostaert et al., 2015). Leerlingen kunnen bijvoorbeeld moeite hebben met Nederlandse klanken en klankonderscheidingen die anders zijn dan in de moedertaal. Sommige NT2-leerlingen kunnen al lezen en schrijven in hun moedertaal, zij kunnen hier voordeel hebben bij het lezen en schrijven in het Nederlands: ze begrijpen bijvoorbeeld al hoe letters klanken en woorden vormen. Anderzijds kunnen ze verschillen in orthografie (de schriftelijke weergave van taal) lastig vinden. Sommige talen schrijf je van rechts naar links in plaats van links naar rechts (bijvoorbeeld Arabisch), of de taal gebruikt tekens voor morfemen in plaats van letters voor fonemen (bijvoorbeeld Chinees).
Aan de slag
Vragen die gesteld kunnen worden door de leerkracht / ib’er om na te gaan of er bij een meertalige leerling sprake is van leesproblemen of dyslexie:
- Met welke taalgebieden heeft de leerling moeite? Technisch lezen en spellen, of ook begrijpend lezen, spreken of begrijpend luisteren?
- Hoe verloopt de taalontwikkeling van de leerling in de moedertaal? (mondeling, lezen, schrijven)
- Welke invloed heeft kennis van de moedertaal op het leren van Nederlands bij deze leerling?
- Is er sprake van een achterstand waarbij de leerling wel vooruitgang boekt, of gaat de leerling ook niet goed vooruit?
Het LOWAN
Het LOWAN ondersteunt scholen bij onderwijs aan nieuwkomers en andere NT2-leerlingen. Op hun initiatief is de Kenniskring NT2 Leesproblemen of Dyslexie opgericht, die de signalering van leesproblemen bij meertalige leerlingen en de ondersteuning van deze leerling onderzoekt. Op deze webpagina van het LOWAN vindt u veel informatie over leesproblemen en NT2 leerlingen. Twee behulpzame documenten zijn:
- Heeft mijn NT2-leerling een leesprobleem? | Lowan & ITTA
- Leesproblemen bij NT2 leerder | Lowan & ITTA
Handreiking NKD
Het Rudolf Berlin Center heeft samen met het NKD een handreiking meertaligheid ontwikkeld die gebruikt kan worden bij signalering van leesproblemen in het onderwijs. In deze handreiking worden handvatten geboden voor scholen in de signalering van dyslexie bij meertalige kinderen. Het gaat hierbij om meertalige kinderen die in ieder geval vanaf jongs af onderwijs in het Nederlands krijgen. Deze kinderen ervaren over het algemeen geen problemen met technisch lezen. Wanneer een kind met een meertalige achtergrond dus toch uitvalt op technisch lezen dan kan dit wijzen op dyslexie. Wees daarom als leerkracht ook alert op technische leesproblemen bij meertalige leerlingen. Verder wordt in de handreiking geadviseerd om bij twijfel over bijvoorbeeld de interpretatie van de DMT-scores te overleggen met de specialist dyslexiezorg. Dit kan uiteraard aangevuld of vervangen worden door overleg met poortwachter / dyslexieteam van het samenwerkingsverband in de regio’s waar dit zo is ingericht.
De handreiking is hier te downloaden:
Lees meer
- LOWAN | Ondersteuning onderwijs nieuwkomers
- Meertalig.nl | Website met informatie over meertalig opgroeien en opvoeden
- Meertaligheid bij kinderen met een beperking | 2012 | Mathilde Jansen | NEMO Kennislink
- Mostaert, C., Liekens, E., & Schraeyen, K. (2015). Diagnostiek van leesproblemen bij meertalige kinderen. Logopedie, 87(9), 6-11.
- Cummins, J. (1991). Interdependence of first- and second-language proficiency in bilingual children. In E. Bialystok (Ed.), Language processing in bilingual children (pp. 70-89). Cambridge University Press.