Elk kind ervaart dyslexie anders. Dyslexie is heel complex en kan gepaard gaan met veel verschillende – meer en minder voor de hand liggende - symptomen. De invloed van dyslexie op het leven van je kind kan heel ingrijpend zijn. Hieronder lees je meer over de symptomen van dyslexie, de sociaal-emotionele gevolgen en hoe je kunt ervaren hoe het is om dyslexie te hebben.
Symptomen van dyslexie
De kernsymptomen van dyslexie zijn problemen met technisch en begrijpend lezen en problemen met spellen en stellen (het schrijven van teksten). Kinderen (en volwassenen) met dyslexie kunnen echter ook op andere gebieden problemen ervaren. Denk hierbij aan problemen met de mondelinge taal, rekenen, leren en onthouden, aandacht en concentratie, plannen en organiseren en muzieknotenschrift.
Problemen met technisch lezen
Kinderen met dyslexie ervaren problemen op het gebied van technisch lezen. Ze vinden het lastig om letters om te zetten in klanken en om die klanken samen te voegen tot woorden. Het aanleren van deze zogenaamde klank-tekenkoppelingen kost kinderen met dyslexie meer tijd en energie. Om vlot te kunnen lezen, moet dit proces geautomatiseerd worden. Kinderen met dyslexie lukt het vaak niet om het leesproces volledig te automatiseren. Dit heeft verschillende gevolgen: denk aan een traag leestempo, moeite met het lezen van onbekende woorden, leesfouten, moeite met hardop lezen. Mensen met dyslexie kunnen lezen altijd als een inspanning blijven ervaren.
Problemen met begrijpend lezen
Om teksten goed te kunnen begrijpen, is het van belang dat kinderen het technisch lezen goed onder de knie hebben en vloeiend kunnen lezen. Doordat kinderen met dyslexie moeite hebben met technisch lezen, ervaren zij ook problemen met begrijpend lezen. Zij zijn heel bewust bezig met het leggen van de klank-tekenkoppelingen – wat bij kinderen zonder dyslexie geautomatiseerd is – en kunnen daardoor minder aandacht besteden aan de betekenis van de tekst. Hierdoor dringt de betekenis van een stukje tekst niet goed door en moeten zinnen en/of alinea’s meerdere keren worden gelezen. Ook komt het regelmatig voor dat kinderen met dyslexie zinnen verkeerd begrijpen omdat ze over woorden heen lezen. De grote inspanning die het kosten om tot leesbegrip te komen kan leiden tot aandachts- of motivatieproblemen tijdens het lezen en vermoeidheid.
Problemen met spelling
Kinderen (en volwassenen) met dyslexie maken meer spellingfouten dan leeftijdsgenoten. De spellingfouten die zij maken zijn niet anders. In veel gevallen zijn de fouten fonetisch correct: als je het woord uitspreekt zoals het is geschreven, klinkt het woord zoals het hoort. Je ziet vaak een inconsistentie in de spellingfouten terug: hetzelfde woorden wordt soms wel goed geschreven en soms niet.
Overige symptomen
- Problemen met schrijven (stellen): Kinderen (en volwassenen) met dyslexie maken meer spellingfouten in teksten dan kinderen zonder dyslexie. Ook kunnen zij onzekerheid ervaren tijdens het schrijven, moeite hebben met opschrijven wat ze precies bedoelen, onsamenhangende teksten schrijven, zinnen schrijven die grammaticaal incorrect zijn ende neiging hebben om veel korte zinnen te schrijven voor een beter overzicht.
- Problemen met mondelinge taal: Kinderen (en volwassenen) met dyslexie kunnen moeite hebben met op woorden komen tijdens het spreken, het lastig vinden om vlot en gemakkelijk te vertellen en lastige woorden uit te spreken. Daarnaast kunnen ze soms moeite ervaren met het verstaan van anderen, bijvoorbeeld als er niet goed wordt gearticuleerd of als iemand een niet-vertrouwd dialect of met een accent spreekt. Ook kunnen kinderen met dyslexie meer moeite hebben met het verstaan van mensen in een rumoerige omgeving dan kinderen zonder dyslexie.
- Rekenvaardigheid: Kinderen (en volwassenen) met dyslexie kunnen moeite hebben met het automatiseren van optel- en aftreksommen en van de tafels van vermenigvuldiging, rekenen met een datum, klokkijken en verhaaltjessommen. Ook kunnen ze cijfers door elkaar halen, wat rekenen met grote getallen bemoeilijkt.
- Vreemde talen: Kinderen (en volwassenen) met dyslexie ervaren ook bij het leren van een vreemde taal problemen, niet alleen met lezen en spellen, maar ook met spreken en luisteren. Zo kunnen ze moeite hebben met het aanleren van nieuwe klank-tekenkoppelingen, het leren van woordjes en de spelling, het toepassen van grammaticale regels en uitspraak.
- Leren en onthouden: Kinderen (en volwassenen) met dyslexie kunnen moeite hebben met leren en onthouden. Hierdoor kunnen er op school problemen voorkomen met het onthouden van instructies, het leren en onthouden van namen en het uit het hoofd leren van feiten. Zo kunnen kinderen met dyslexie het lastig vinden om topografie en woordjes uit vreemde talen te leren door te ‘stampen’.
- Aandacht en concentratie: Kinderen (en volwassenen) met dyslexie kunnen moeite hebben met concentreren en het focussen van aandacht. Op school kunnen hierdoor problemen voorkomen. Zo vinden kinderen met dyslexie het vaak lastig om te focussen op schoolwerk, werken ze trager dan klasgenootjes, worden ze snel afgeleid en kunnen ze moeite hebben met het uitvoeren van meerdere opdrachten tegelijkertijd.
- Plannen en organiseren: Kinderen (en volwassenen) met dyslexie kunnen problemen ervaren met het plannen en organiseren van werkzaamheden (bijvoorbeeld schoolwerk), tijdsplanning en het organiseren van de manier waarop geleerd moet worden.
- Muzieknotenschrift: Kinderen (en volwassenen) met dyslexie kunnen moeite hebben met het aanleren van notenschrift en de automatisering hiervan. Hierdoor kost het lezen van bladmuziek meer moeite.
Sociaal-emotionele gevolgen van dyslexie
De invloed van dyslexie op je kind kan heel ingrijpend zijn. Zo kunnen ze snel hun zelfvertrouwen verliezen als ze moeten leren lezen. Ze merken bijvoorbeeld dat andere kinderen sneller en beter lezen dan zij. Hierdoor kunnen ze verwarring, teleurstelling, schaamte en boosheid voelen. Ze kunnen sterk het gevoel hebben dat ze niet voldoen aan de verwachtingen van anderen (ouders, leerkrachten, klasgenoten, etc.).
In het onderwijs wordt constant een beroep gedaan op het snel kunnen verwerken en produceren van teksten. Hierbij ervaren kinderen met dyslexie een hoge tijdsdruk. Ze hebben meer tijd nodig om teksten te lezen en opdrachten te maken. Zo kan het voorkomen dat ze tijdens het maken van een toets niet toekomen aan het beantwoorden van een vraag, terwijl ze het goede antwoord wel weten. Dit kan leiden tot frustraties en sociaal-emotionele problemen. Vooral kinderen die hun lees- en/of spellingproblemen niet accepteren, kunnen last krijgen van (ernstige) sociaal-emotionele problemen, zoals:
- ernstige twijfel aan de eigen competentie;
- aangetast zelfbeeld;
- onvoldoende vanuit zichzelf gemotiveerd zijn (intrinsieke motivatie);
- ontwikkelen van faalangst;
- moeite met aansluiting bij leeftijdsgenoten of volwassenen door verminderde sociale acceptatie
Deze problemen kunnen zich uiten in schaamte, waardoor kinderen zich terugtrekken. Of ze proberen te verbloemen hoe ze zich voelen, waardoor ze probleemgedrag laten zien. De problematiek kan in de loop van de tijd ernstiger worden, omdat de lees- en spellingtaken op school steeds complexer worden naarmate kinderen ouder worden.
Ervaar hoe het is om dyslexie te hebben
Als ouder zonder dyslexie kan het lastig zijn om te begrijpen wat voor problemen je kind met dyslexie ervaart tijdens het lezen. Zo kan het zijn dat je kind het heeft over ‘dansende’ letters, verwisselende lettervolgorden binnen het woord of verwisselingen en spiegelingen van letters. Om een indruk te geven van hoe het is om met dyslexie te lezen, zijn er simulaties ontwikkeld. Zie bijvoorbeeld de simulatie van Expertisecentrum Dyslexie of die van Zwijsen.
Bovenstaande informatie is gebaseerd op het ‘Handboek Dyslexie: Theorie en praktijk’ van Braams (2019) en de daarin besproken onderzoeken.